Co warto wiedzieć o raku nerki

Porady dla pacjentów i ich bliskich

Jaką funkcję pełnią nerki w organizmie człowieka? Człowiek ma dwie nerki, które wchodzą w skład układu moczowego. Główną funkcją nerek jest oczyszczenie krwi ze szkodliwych substancji powstałych w procesie przemiany materii oraz utrzymanie odpowiedniego poziomu elektrolitów we krwi.

Czym charakteryzuje się nowotwór nerki? Nowotwór nerki polega na niekontrolowanym namnażaniu się komórek wykazujących cechy złośliwości. Nowotwór może być – złośliwy (rozprzestrzenia się miejscowo i powstają przerzuty) lub – łagodny (nie występuje naciek na sąsiednienarządy tkanki ani nie powstają przerzuty).

Czy rak nerki jest często występującą chorobą? Rak nerki występuje stosunkowo rzadko – na każdych 100 chorych na raka tylko kilka osób ma raka nerki. Najczęściej wykrywany jest między 50 a 70 rokiem życia. W ostatnich latach rak nerki wykrywany jest u młodszych osób. Wynika to z powszechnego dostępu do badań ultrasonograficznych oraz większej świadomości zdrowotnej społeczeństwa. Czynniki te powodują obniżenie średniego wieku, w jakim wykrywany jest rak, a także zwiększenie odsetka rozpoznań we wczesnym stopniu zaawansowania choroby. Rak nerki występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet.

Jakie czynniki zwiększają ryzyko zachorowania na raka nerki?

Do tych czynników zalicza się:

• Palenie tytoniu;
• Otyłość (zwłaszcza u kobiet);
• Nadciśnienie tętnicze;
• Styczność z niektórymi substancjami chemicznymi (np. azbest i kadm).

Jakie są objawy raka nerki?

Objawy raka nerki mogą być dwojakie i wynikać z:

• Miejscowego rozwoju guza w nerce;
• Zmian przerzutowych, czyli rozprzestrzeniania nowotworu na inne organy (tzw. Choroba uogólniona).

Do najczęściej spotykanych objawów raka nerki należą:

• Krwiomocz;
• Ból brzucha;
• Wyczuwalny guz w górno-bocznej części brzucha,
• Objawy związane z chorobą uogólnioną; można tu zaliczyć spadek masy ciała, utrzymującą się podwyższoną temperaturę ciała, bóle kostne, kaszel, nadciśnienie tętnicze, hiperkalcemię czyli podwyższony poziom wapnia we krwi.

Jakie są rodzaje nowotworów nerki?

Łagodnymi nowotworami nerki są:

• Gruczolak;
• Onkocytoma;
• Angiomiolipoma (naczyniako-mięśniako-tłuszczak).

Złośliwymi nowotworami nerki są:

• Rak nerkowokomórkowy [z ang. Renal cel carcinoma, RCC], który jest najczęściej spotykanym nowotworem nerki (9 na 10 przypadków wszystkich nowotworów nerki u dorosłych);
• Guz Wilmsa (5 na 10 wszystkich nowotworów nerek u dorosłych);
• Mięsak nerki (średnio mniej niż jeden przypadek na 10 nowotworów nerek)

Jakie są sposoby wykrywania raka nerki?

W przypadku niektórych chorób nowotworowych istnieją badania przesiewowe, które pozwalają wykryć raka we wczesnym stadium (np. mammografia służąca do wykrywania raka piersi lub kolonoskopia do wykrywania raka jelita grubego). W przypadku raka nerki nie ma odpowiedniego badania przesiewowego.

Zazwyczaj rak nerki wykrywany jest przypadkowo podczas badania ultrasonograficznego (USG) jamy brzusznej przy podejrzeniu innych schorzeń.

Zadaniem dalszych badań diagnostycznych jest ocena stopnia zaawansowania nowotworu oraz ocena stanu zdrowia pacjenta. Oba czynniki mają bowiem istotny wpływ na dalsze leczenie.

Do najbardziej dokładnych badań obrazujących raka nerki należą: tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny jamy brzusznej. Oprócz wymienionych wykonuje się też inne badania diagnostyczne, takie jak: badanie ogólne krwi, moczu, zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej.

Jakie są przewidywane następstwa raka nerki?

Prognozę dalszego przebiegu choroby i sposobu leczenia określa się na podstawie:

• Stopnia zaawansowania klinicznego nowotworu,
• Stopnia histologicznej złośliwości,
• Typu histologicznego nowotworu.

W ostatnich latach chorzy z rakiem nerki żyją coraz dłużej. Wynika to przede wszystkim z rozpoznania choroby w najwcześniejszych etapach jej rozwoju. Ponadto przyczynia się do tego rozwój medycyny oraz dostępność nowoczesnych leków. Łącznie, czynniki te wpływają na lepsze rokowania dla pacjenta.

Na czym polega leczenie chorych na nowotwór nerki?

Jeśli u pacjenta nie zaobserwowano przerzutów, wskazane jest leczenie chirurgiczne. Jedynie ten sposób leczenia prowadzi do całkowitego wyleczenia pacjenta. Nie zawsze jednak można zastosować ten sposób leczenia. W przypadku, gdy nie można przeprowadzić zabiegu chirurgicznego oraz wtedy, gdy powstały przerzuty stosuje się także inne metody.

Leczenie chorych na raka nerki bez przerzutów:

W leczeniu chirurgicznym wyróżnia się:

• Nefrektomię radykalną (usunięcie nerki zawierającej guz),
• Nefrektomię częściową (wycięcie guza wraz z marginesem zdrowego miąższu nerki; metoda stosowana w przypadku małych guzów),
• Nefrektomię paliatywną, (metoda wykonywana przy silnych dolegliwościach bólowych, w przypadku krwawienia u pacjentów z zaawansowaną postacią nowotworu lub jako element leczenia skojarzonego),

Innymi zabiegami stosowanymi w leczeniu raka nerki są:

• Termoablacja (technika polegająca na niszczeniu tkanki nowotworowej poprzez wytworzenie wysokiej temperatury),
• Krioablacja (technika polegająca na wprowadzeniu do guza płynu chłodzącego, który powoduje zamrożenie komórek guza).

Leczenie chorych na raka nerki z przerzutami:

Gdy u chorego występują przerzuty odległe należy rozważyć skojarzone leczenie specjalistyczne. Dotyczy to około ¼ ogółu pacjentów z rakiem nerki – tych, u których chorobę diagnozuje się w zaawansowanym stadium.

Leczenie skojarzone polega na zastosowaniu kilku metod leczenia jednocześnie albo kolejno – jedna po drugiej. Mogą to być np. chirurgia, chemioterapia, radioterapia, przy czym:

Chemioterapia – polega na stosowaniu środków farmakologicznych (leków) w celu zniszczenia komórek nowotworowych; leczenie takie niszczy komórki guza pierwotnego, ale również te, które oderwały się od guza i rozprzestrzeniają się w różnych częściach organizmu poprzez układ krwionośny i chłonny,

Radioterapia – polega na leczeniu przy pomocy promieniowania jonizującego, czyli naświetlania w celu zniszczenia komórek nowotworowych.

Wybór sposobu leczenia (tj. dobór metod oraz ich kolejności) zależy od kilku czynników (typ histologiczny guza, zaawansowanie choroby nowotworowej, stan ogólny pacjenta). Wybór ten jest zawsze indywidualny i terapię planuje się dla danego pacjenta.

Nowoczesne metody leczenia raka nerki

Obecnie duże nadzieje wiąże się z najnowszymi metodami leczenia polegającymi na zastosowaniu tzw. terapii celowych. Działanie ww. terapii polega na niszczeniu komórek nowotworowych, przy jednoczesnym oszczędzaniu zdrowych komórek organizmu.

Najnowsze dostępne leki hamują proces powstawania naczyń krwionośnych w guzie (tzw. nowotworzenie – angiogeneza), dzięki czemu niszczą guz, uniemożliwiając jego dalszy rozwój. Są to leki z grupy inhibitorów kinaz tyrozynowych.

Nowoczesne preparaty tej generacji są już dostępne dla polskich pacjentów w ramach programów terapeutycznych lub chemioterapii niestandardowej.

Konsultacja merytoryczna:

• dr n. med. Roman Sosnowski,
  Klinika Nowotworów Układu Moczowego Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej – Curie
• dr hab. n. med. Dorota Cianciara
  Kierownik Zakładu Epidemiologii i Promocji Zdrowia CMKP Warszawa