Często zadawane pytania

Prostata (inaczej: gruczoł krokowy lub stercz) jest zbiorem gruczołów otoczonych torebką. To narząd, który produkuje substancje potrzebną do działania w innej części ciała. Gruczoł krokowy znajduje się poniżej pęcherza moczowego, otacza cewkę moczową (rurkę, przez którą przepływa mocz) i leży od przodu odbytnicy (końcowego odcinka jelita grubego). Przez odbytnicę można wyczuć palcem prostatę (tzw. badania przezodbytnicze czyli z łacińskiego per rectum), przez odbytnicę wykonuje się też badanie ultrasonograficzne, w którym dokładnie widać cały narząd i jego otoczenie (tzw. usg transrektalne – skrót TRUS).

Prawidłowa prostata ma wielkość orzecha włoskiego. Produkuje ona substancje odżywcze dla plemników, które wchodzą w skład nasienia.

Gruczoł krokowy dzieli się na kilka stref, czyli części (strefa przejściowa, strefa obwodowa i strefa środkowa). Najwięcej nowotworów tego narządu powstaje w strefie obwodowej. W 85% przypadków rak rozwija się wieloogniskowo, co oznacza, że powstaje jednocześnie w kilku miejscach w obrębie prostaty. Innym sposobem podziału gruczołu krokowego jest podział na płaty: boczne prawy i lewy, środkowy, przedni i tylny.

70% chorych, u których podczas badania przezodbytniczego wyczuwa się guzek nowotworowy po jednej stronie, faktycznie ma go również po drugiej stronie.

Łagodny nienowotworowy przerost prostaty, to powiększenie się gruczołu, najczęściej dotyczące płatów bocznych i środkowego.

Kobiety nie posiadają gruczołu krokowego.

Prawidłowa prostata ma około 20-25 ml. Z wiekiem powiększa się wskutek łagodnego przerostu lub nowotworu. Powiększenie może powodować zmiany w sposobie oddawania moczu. Jednak nasilenie objawów nie jest bezpośrednio powiązane z wielkością prostaty. Powiększenie utrudnia przepływ moczu przez cewkę moczową oraz wywołuje zaburzenia w funkcjonowaniu pęcherza, a z tego wynikają najczęstsze dolegliwości:

• wstawanie w nocy (więcej niż raz) w celu oddania moczu, tzw nykturia;
• częste (częściej niż co 2 godziny) oddawanie moczu w ciągu dnia;
• uczucie parcia na pęcherz, ale gdy chce się oddać mocz, jest to możliwe dopiero po jakimś czasie;
• konieczność napinania się, aby rozpocząć oddawanie moczu lub utrzymać silny strumień w czasie oddawanie moczu;
• przerywany strumień moczu w trakcie jego oddawania;
• uczucie niekompletnego opróżnienia pęcherza moczowego po oddawaniu moczu i wrażenie, że wkrótce ponownie trzeba będzie oddać.

PSA – to skrót od angielskiej nazwy prostate specific antygen, czyli antygen specyficzny dla prostaty. PSA jest substancją chemiczną, produkowaną przez komórki prostaty, zarówno prawidłowe jak i komórki nowotworowe. PSA jest również produkowane przez inne komórki organizmu, lecz w śladowych ilościach. Normalnie tylko minimalna ilość PSA przedostaje się do krwi. jednak w sytuacji podrażnienia, stanu zapalnego czy innego uszkodzenia gruczołu krokowego, PSA przedostaje się do krwi łatwiej i wówczas poziom tego antygenu we krwi wzrasta.

Zasadniczo zakres normy dla PSA to 0 – 4,0, jednak prawidłowy poziom zależy od wieku:

• w wieku 40 – 49 lat zakres PSA to 0 – 2,5
• w wieku 50 – 59 lat zakres PSA to 0 – 3,5
• w wieku 60 – 69 lat zakres PSA to 0 – 4,5
• w wieku 70 – 79 lat zakres PSA to 0 – 6,5

Po uzyskaniu pierwszego wyniku PSA, jego absolutna wielkość w kolejnych oznaczeniach zaczyna mieć mniejsze znaczenie, ważniejsze staje się to, jak bardzo PSA się zmienia (rośnie) w kolejnych oznaczeniach.

Wszystko co podrażnia prostatę i powoduje stan zapalny, może powodować wzrost PSA. Są to między innymi infekcje dróg moczowych, kamica gruczołu krokowego, założenie cewnika do pęcherza moczowego, czy zabieg cystoskopii (zaglądanie do pęcherza przez specjalny przyrząd zakładany przez cewkę moczową), biopsja gruczołu krokowego, czy zabieg chirurgiczny na prostacie. Mierny wzrost PSA (o ok. 10%) może być spowodowany, jeśli pobieramy próbkę krwi po współżyciu seksualnym, czy wykonaniu badania urologicznego prostaty przez odbytnicę.

Łagodny przerost prostaty może powodować wzrost PSA, gdyż zwiększa się liczba jej komórek, które produkują ten antygen. Jednak te komórki produkują zwykle mniej PSA, niż komórki raka prostaty i dlatego tzw. gęstość PSA (ilość PSA podzielona przez objętość prostaty) jest mniejsza w przypadku łagodnego przerostu, niż w raku. Ponieważ prostata zwykle systematycznie powiększa się wraz z wiekiem, może to powodować powolny wzrost PSA, obserwowany z roku na rok. Uważa się, że powolny wzrost jest wtedy, gdy rocznie PSA nie zwiększa się o więcej niż 0,7 lub 20% poprzedniej wielkości. Szybkość narastania PSA w stosunku rocznym jest przydatna dla decyzji o dalszym postępowaniu.

Tak! pewne leki, jak finasteryd często stosowany w celu zmniejszenia objawów łagodnego przerostu stercza może zmniejszać PSA nawet o 50%. Każdy wzrost PSA podczas przyjmowania tego rodzaju leku powinien być przeanalizowany przez lekarza, również stosunek wolnego do całkowitego PSA nie jest zaburzony przez finasteryd.

Inne leki powodujące zmniejszenie produkcji testosteronu przez jądra, jak np. ketokonazol mogą obniżać PSA.

Testosteron, męski hormon płciowy jest przetwarzany w organizmie na dihydrotestosteron, która pobudza wzrost komórek gruczołu krokowego. dodatkowe przyjmowanie preparatów testosteronu może stymulować wzrost komórek gruczołu krokowego i raka prostaty.

Rak prostaty składa się z komórek wrażliwych i niewrażliwych na hormony. Dodatkowe przyjmowanie testosteronu może powodować zwiększenie wzrostu hormonozależnych komórek raka prostaty. Nie udowodniono natomiast, aby przyjmowanie testosteronu powodowało powstanie raka prostaty.

Rak gruczołu krokowego jest skutkiem niekontrolowanego wzrostu nieprawidłowych, zmienionych nowotworowo komórek prostaty. Złośliwość tych komórek związana jest z możliwością wydostania się ich z miejsca, gdzie powstały i szerzenia się do innych miejsc organizmu (przerzuty), gdzie uszkodzenie funkcji innych narządów może doprowadzić do śmierci. Komórki nowotworowe mogą rozprzestrzeniać się miejscowo do okolicznych tkanek, a także przedostawać się do krwi lub chłonki i tą drogą docierać do odległych części ciała, dając przerzuty.

Chłonka jest płynem, który zbiera szkodliwe produkty z komórek. Drogą naczyń limfatycznych dociera do węzłów chłonnych, fasolowatych struktur filtrujących szkodliwe substancje, jak komórki bakterii lub raka. Węzły chłonne mogą zostać wypełnione przez komórki nowotworowe – tzw. przerzuty do węzłów chłonnych.

Rak prostaty może rozprzestrzeniać się i dawać przerzuty do różnych narządów. Ma tendencję do rozprzestrzeniania się do węzłów chłonnych lub kości. Kręgosłup, miednica, żebra, kości ramion i udowe są głównymi miejscami przerzutów.

Podstawowym objawem przerzutów raka prostaty do kości jest ból. Ból może być rezultatem ucisku guza na nerwy lub złamań prowadzących do niestabilności kości.

przerzuty raka prostaty do kości mogą być wykrywane za pomocą różnych badań radiograficznych. badanie scyntygraficzne (izotopowe) kości jest standardową metodą wykrywania przerzutów. Jest badaniem wysokoczułym i często wykrywa przerzuty kostne przed pojawieniem się objawów lub zmian w RTG. W niektórych przypadkach, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny i biopsja kości mogą być niezbędne do ustalenia diagnozy przerzutu do kości.

Należy oczekiwać, że pacjentom chorym na raka prostaty będzie zajmował się więcej niż jeden specjalista. Urolodzy, onkolodzy, radioterapeuci mogą sprawować opiekę zależnie od stanu zdrowia ogólnego pacjenta.

Jeśli jest ryzyko złamania kości lub jeśli do niego doszło, może być konieczna opieka chirurgiczna, możliwe że z pomocą neurochirurga, jeśli to guz kręgosłupa wywiera nacisk na rdzeń kręgowy lub nerwy. Może być również konieczne włączenie do leczenia terapii fizycznej wykonywanej przez fizjoterapeutów. Pielęgniarki onkologiczne i ortopedyczne oraz fizjoterapeuci włączani są do leczenia i rehabilitacji potrzebnej pacjentom w powrocie do codziennej aktywności.

Ze względu na fakt, iż przerzuty raka prostaty do kości są szokiem psychicznym dla pacjentów, mogą oni potrzebować profesjonalnych konsultacji psychologicznych (psychoonkologów). W niektórych przypadkach mogą być pomocne: leki przeciwdepresyjne, grupy pomocy czy psychoterapia.

Osteoporoza jest stanem, w którym kości stają się kruche i bardziej podatne na złamania. Zwykle rozumiana jest jako choroba starszych kobiet, jest także częsta u mężczyzn. Hormonoterapia zwiększa ryzyko osteoporozy u mężczyzn z rakiem prostaty.

Osteoporoza nie daje żadnych objawów przed wystąpieniem złamania. Złamania kostne, są główną oznaką osteoporozy. Wczesna diagnoza i leczenie osteoporozy przynosi najlepsze efekty w zapobieganiu złamaniom.

Osteoporozę wykrywa się mierząc gęstość mineralną kości (BMD). Jest kilka sposobów mierzenia BMD. Wszystkie są wygodne, bezpieczne i bezbolesne. Najbardziej powszechną metoda jest densytometria.

Do leczenia i zapobiegania osteoporozie u mężczyzn z rakiem prostaty rekomendowanych jest kilka strategii:

• zdrowy styl życia (zaprzestanie palenia papierosów, nadmiernego spożycia alkoholu)
• spożywanie odpowiedniej ilości wapnia (ok 1000 mg dziennie) i witaminy D3 (ok 1000 j dziennie) w diecie lub w postaci leków u większości mężczyzn przyjmujących terapię hormonalną
• regularne ćwiczenia fizyczne
• bisfosfoniany – zwiększają gęstość mineralną kości i zapobiegają złamaniom kości u kobiet i mężczyzn.

W Polsce jest trzecim pod względem częstości występowania nowotworem wśród mężczyzn. Jest najczęstszym z nowotworów urologicznych, które w Polsce rozpoznawane są u blisko 20 tysięcy osób rocznie.

Ryzyko zachorowania na raka prostaty wzrasta z wiekiem, u mężczyzn 50 + wynosi około 10%, u 80 + około 70%.

Ponad 75% przypadków raka prostaty diagnozowana jest u mężczyzn 65+. Jednak u większości osób starszych jego przebieg jest powolny. Większość chorych żyje z rakiem prostaty i nie umiera z tego powodu.

Ryzyko tej choroby jest przenoszone genetycznie i wzrasta w rodzinach gdzie ją rozpoznano. W im młodszym wieku zachorował krewny, im więcej mężczyzn w rodzinie dotknęła choroba, tym ryzyko jej jest większe.

Jeśli pierwszy mężczyzna w rodzinie zachorował na raka prostaty w wieku 70 lat, ryzyko dla jego synów jest podobne, jak w całej populacji. Jeśli jednak zapadło na nią przynajmniej 2 mężczyzn w rodzinie, w tym jedna w wieku 50+, wskazane jest aby jego synowie rozpoczęli badania przesiewowe (tzw. skrining – mające na celu wczesne wykrycie choroby w stadium umożliwiającym wyleczenie). W wieku 40+ poprzez wykonanie badania przezodbytniczego wraz z oznaczeniem PSA i następnie poddawali się corocznej diagnostyce.

Wiele badań wskazuje, iż rak prostaty częściej występuje u osób otyłych, stosujących dietę bogatą w tłuszcze pochodzące z wołowiny oraz wysokotłuszczowe pokarmy mleczne. Jednocześnie dieta zawierająca wiele owoców i warzyw (soja, tofu, pomidory i sosy pomidorowe, czerwone winogrona, truskawki, maliny, jagody, arbuzy, cytrusy, zielona herbata i czosnek), a także mało tłuszczu zmniejszają ryzyko tej choroby.

Redukuje je aktywność fizyczna.

Choroba ta nie daje najczęściej żadnych objawów we wczesnych stadiach zaawansowania. Zwykle rak rośnie powoli i z czasem objawia się raczej utrudnieniami w oddawaniu moczu lub bólami kostnymi, zmęczeniem w przypadkach zaawansowanych.

We wczesnych stadiach zaawansowania nie powoduje on żadnych dolegliwości. Najczęstszym powodem poszukiwania raka jest nadal podwyższony poziom PSA. Aczkolwiek rak prostaty może powstawać bez podwyższenia PSA i dlatego tak ważne jest badanie przez odbytnicze. Stwierdzenie jakiegokolwiek guzka czy stwardnienia w prostacie podczas badania per rectum jest wskazaniem do wykonania biopsji gruczołu krokowego. Jeśli rak prostaty wykrywany jest u osoby z zaawansowanym stadium – np. w przebiegu bólów kręgosłupa, wykonywany jest RTG kości, potwierdza się obecność przerzutów, oznacza PSA i dopiero potem poszukuje ogniska pierwotnego w prostacie.

Na całym świecie toczy się ożywiona dyskusja na temat skriningu raka prostaty. Założeniem prowadzenia rutynowych badań przesiewowych jest wczesne wykrycie tego nowotworu – wówczas możliwe jest całkowite wyleczenie. Dotychczasowe dane z badań przesiewowych wskazują na możliwość zredukowania ryzyka zgonu z powodu raka prostaty o około 20%.

Nie ma innej metody na wykrycie wczesnego (całkowicie bezobjawowego i zazwyczaj wyleczalnego) raka prostaty bez poddania się badaniom (badania per rectum + PSA), a świadomy wybór należy do każdego mężczyzny.

Większość towarzystw naukowych zaleca rozpoczęcie dobrowolnych badań przesiewowych w wieku lat 50+ u mężczyzn, w których rodzinach nie występował rak prostaty i w wieku lat 40+, jeśli któryś z krewnych chorował na raka gruczołu krokowego.

Cystoskopia jest badaniem polegającym na oglądaniu wnętrza pęcherza moczowego za pomocą cystoskopu. Cystoskop jest narzędziem wykorzystującym układ optyczny do wizualizacji wnętrza pęcherza moczowego.

Rozróżnia się dwa rodzaje cystoskopów – sztywne i giętkie. Cystoskop sztywny wyglądem przypomina metalową rurkę zaopatrzoną w porty służące do napływu i odpływu płynu wypełniającego pęcherz moczowy podczas badania. Cystoskop giętki jest narzędziem endoskopowym pozwalającym na dowolne poruszanie końcówką cystoskopu bez konieczności poruszania cystoskopem w obrębie cewki moczowej. Najczęściej stosowane są cystoskopy sztywne.

W czasie badania oprócz wnętrza pęcherza oglądany jest kolor moczu wypływający z obu moczowodów oraz cewka moczowa.

Cystoskopia jest niezastąpionym badaniem w diagnostyce urologicznej. Pozwala na uwidocznienie zmian patologicznych zachodzących w pęcherzu moczowym. Cystoskopię najczęściej wykonuje się w przypadku :

• podejrzenia guza pęcherza moczowego
• krwiomoczu niewiadomego pochodzenia
• nawracającego zapalenia pęcherza moczowego
• podejrzenie kamicy pęcherza moczowego
• wad rozwojowych cewki moczowej i pęcherza
• podejrzenie gruźlicy pęcherza moczowego
• objawów dyzurycznych niewiadomego pochodzenia
• endoskopowego usunięcie ciał obcych
• pobrania wycinków do badania histopatologicznego

Nie ma szczególnych zaleceń dotyczących przygotowania do badania cystoskopowego. Powiadom urologa o wiadomych Ci alergiach na leki i lekach, które mają wpływ na krzepnięcie krwi. Bezpośrednio przed badaniem oddaj mocz w toalecie. U pacjentów ze zwiększonym ryzykiem infekcji układu moczowego podaje się na dzień – dwa przed badaniem leki przeciwbakteryjne.

Cystoskopia wykonywana jest przez urologa w asyście pielęgniarki. Badanie wykonywane jest w znieczuleniu miejscowym (żel Lignocainowy). U pacjentów z silną reakcją bólową badanie może być przeprowadzone w znieczuleniu dożylnym lub regionalnym. Do cystoskopii w znieczuleniu pacjent musi być na czczo.

Cystoskopia wykonywana jest w pozycji ginekologicznej na fotelu urologicznym. W czasie badania pacjent leży na plecach z nogami zgiętymi w biodrach i kolanach pod kątem ok. 90 stopni. Nogi przytrzymywane są specjalnymi podpórkami.

Przed przystąpieniem do badania urolog przemywa ujście zewnętrzne cewki moczowej płynem odkażającym a następnie wprowadza do cewki moczowej żel miejscowo znieczulający i nadający poślizg. Następnie przez cewkę wprowadzany jest cystoskop a pęcherz wypełniany jest jałową wodą lub solą fizjologiczną. W czasie badania urolog ocenia cewkę moczową, pęcherz i obserwuje mocz wydobywający się z ujść moczowodów. Badanie z reguły trwa kilka do kilkunastu minut.

Większość pacjentów twierdzi, że cystoskopia jest mniej nieprzyjemna niż się spodziewali przed badaniem. W czasie cystoskopii w znieczuleniu pacjent nic nie odczuwa. W przypadku cystoskopii w znieczuleniu miejscowym pacjenci zgłaszają najczęściej uczucie parcia na mocz i pieczenie cewki moczowej. Ważne jest żeby pacjent spróbował zrelaksować sie podczas badania co znacznie podniesie jego komfort.

Cystoskopia z wycinkami jest badaniem podczas, którego pobierane są wycinki ze śluzówki pęcherza moczowego lub cewki moczowej. Zabieg wykonywany jest najczęściej w znieczuleniu dożylnym. Wycinki pobiera się specjalnymi kleszczykami endoskopowymi. Pobrany materiał wysyłany jest do badania histopatologicznego. Czasami po cystoskopii z wycinkami urolog może założyć cewnik Foley’a, który z reguły usuwany jest w ciągu kilkunastu godzin.

Po cystoskopii możesz odczuwać uczucie parcia na mocz i pieczenie cewki moczowej, które samoistnie mijają w ciągu 1-2 dni. Należy pamiętać o zwiększonej ilości przyjmowanych płynów po badaniu.

W zależności od stanu pęcherza moczowego stwierdzonego podczas cystoskopii urolog ustala z pacjentem dalsze postępowanie. W dniu wykonania cystoskopii należy zwiększyć podaż płynów. Przez kilka dni po badaniu pacjenci przyjmują leki przeciwbakteryjne przepisane przez lekarza. Istnieje możliwość przejściowego pojawienia się krwi w moczu (krwiomocz) w czasie kilku dni po badaniu. Czasami zdarza się zakażenie układu moczowego wymagające zastosowania leków przeciwbakteryjnych.

U mężczyzn istnieje możliwość zatrzymania moczu po cystoskopii co wymaga założenia na kilka dni cewnika do pęcherza moczowego i zastosowania odpowiedniego leczenia farmakologicznego.

W przypadku pojawienia się jednego z poniższych objawów skontaktuj się ze swoim urologiem:

•  krwisty mocz z obecnością skrzepów krwi
•  zatrzymanie moczu
•  gorączka z bólem podbrzusza i towarzyszącym bólem okolic lędźwiowych
•  pieczenie lub ból przy oddawaniu moczu z towarzyszącymi parciami naglącymi i częstszym oddawaniem moczu

Objawy dyzuryczne to wspólna nazwa dla różnych dolegliwości związanych z zaburzeniami pojawiającymi się podczas oddawania moczu (trudnościami w oddawaniu moczu). Zaliczamy do nich:

• ból podczas oddawania moczu
• częste oddawanie moczu („częste” oznacza, że częstość mikcji wyraźnie odbiega od typowej dla danej osoby podczas przyjmowania zwykłych objętości płynów)
• bolesne parcie na pęcherz (ból w dole brzucha pojawiający się po wypełnieniu pęcherza)
• nagłe parcie na pęcherz (potrzeba natychmiastowego oddania moczu)
• trudności w utrzymaniu moczu

Najczęstszą przyczyną objawów dyzurycznych u kobiet jest zapalenie pęcherza moczowego, a u mężczyzn – choroby stercza oraz choroby przenoszone drogą płciową.

Krwiomocz to nieprawidłowo duża liczba erytrocytów w moczu.

Prawidłowo w moczu erytrocyty występują w takiej ilości, że podczas badania próbki moczu testem paskowym wynik jest ujemny, a w przypadku badania osadu moczu pod mikroskopem stwierdza się nie więcej niż 3 w polu widzenia (zobacz: kalendarz badań).

O krwiomoczu makroskopowym mówi się, gdy liczba erytrocytów jest na tyle duża, że kolor moczu ma odcień czerwieni. Krwiomocz mikroskopowy (krwinkomocz) występuje, gdy nadmierną liczbę erytrocytów wykrywa się jedynie badaniem moczu.

Jeżeli krew w moczu wykryto testem paskowym, to należy z tej samej lub innej próbki moczu wykonać badanie mikroskopowe w celu określenia, czy dodatni wynik testu paskowego jest efektem obecności erytrocytów (przyczyną może być również obecność w moczu hemoglobiny lub mioglobiny).

Zaburzenia w obrębie dróg moczowych, czyli dotyczące pęcherza moczowego, układu kielichowo-miedniczkowego nerek i moczowodów, cewki moczowej oraz gruczołu krokowego. Najczęstsze z nich to kamica moczowa, torbiele nerek, nowotwór nerki, uraz nerki, zapalenie pęcherza, rak pęcherza, uraz cewki moczowej, rak gruczołu krokowego, łagodny rozrost gruczołu krokowego, zapalenie gruczołu krokowego, zaawansowane nowotwory układu rozrodczego kobiety (rak szyjki i trzonu macicy, rak pochwy). Przyczyny te są powodem krwiomoczu w 90% przypadków.

1. Choroby nerek (najczęściej nefropatia IgA, nefropatia cienkich błon podstawnych, zespół Alporta).
2. Rzadko: skaza krwotoczna, intensywny wysiłek fizyczny, gorączka.

Zabarwienie moczu wskazujące na krwiomocz może też być wynikiem obecności barwników pochodzących z żywności (buraki ćwikłowe, rabarbar, rydze, barwniki syntetyczne) lub leków (senes, ryfampicyna, fenoloftaleina).

Obecność krwi w moczu zawsze jest objawem alarmującym, wymagającym szybkiego i dokładnego wyjaśnienia – należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Tłuszczak nerki, czyli łagodny guz zbudowany wyłącznie z tkanki tłuszczowej, jest bardzo rzadkim guzem nerki. Wywodzi się z tkanki tłuszczowej okołonerkowej. Dotychczas najczęściej rozpoznawany u kobiet w średnim wieku. Może być przyczyną bólu, krwiomoczu lub uciskać na narządy sąsiednie. Ze względu na potencjalne ryzyko przemiany w postać złośliwą uważa się, że guz powinien być usunięty chirurgicznie.

Znacznie częściej w nerce występuje inny guz zawierający tkankę tłuszczową, tzw. angiomiolipoma (naczyniakomięśniakotłuszczak). Poza tkanką tłuszczową zawiera naczynia krwionośne i tkankę mięśniową gładką. Jest zmianą łagodną, zwykle wymagająca tylko obserwacji, jeżeli nie jest przyczyną problemów miejscowych (np. ból, ucisk na sąsiednie narządy, krwiomocz).

Tłuszczaki występują u około 1 % społeczeństwa. Rosną wolno, ale mogą powiększyć się do dużych rozmiarów.

Likopen jest to związek organiczny z grupy karotenów, naturalny pigment i jeden z najsilniejszych przeciwutleniaczy. Uwzględnienie go w diecie przynosi organizmowi ludzkiemu wiele korzyści. Związek ten pomaga bowiem zapobiegać różnorodnym chorobom, takim jak rak szyjki macicy, piersi, prostaty, płuc, trzustki i układu pokarmowego, arterioskleroza, parkinson, zaćma czy zwyrodnienie plamki żółtej.

Najbogatszymi źródłami likopenu są pomidory i czerwone owoce – m.in. arbuz, papaja, czerwony grejpfrut czy owoce dzikiej róży. Należy jednak pamiętać, że podobnie jak witaminy A, D, E i beta-karoten, związek ten jest lepiej przyswajalny w połączeniu z tłuszczami, więc więcej korzyści przyniesie nam spożywanie pomidorów przetworzonych niż surowych. W 100 g świeżych warzyw znajdziemy ok. 20 mg likopenu, podczas gdy w paście pomidorowej jest go nawet 150 mg. Aby dostarczyć organizmowi jak największą ilość tego cennego antyoksydantu z pomidorów, można przygotować sos, pastę, farsz lub zupę. Warzywa te można zapiekać, gotować, a nawet wykorzystać do przetworów na zimę.